Gần 13 năm nay, bất kể nắng mưa, chị Hạnh luôn thức dậy vào lúc năm rưỡi sáng. Người mẹ ấy đã quen với việc dậy sớm nấu cơm, chuẩn bị quần áo, sửa soạn sách vở cho ba đứa con: một đứa học lớp tám, một đứa lớp bốn và một đứa mới vào lớp một.

Một ngày tất bật của chị thực sự bắt đầu sau khi ba con đến trường, và ghé cơ sở y tế để uống Methadone (thuốc điều trị nghiện chất dạng thuốc phiện). Chị vừa lo việc nhà, vừa tranh thủ nhận việc làm thuê dọn dẹp theo giờ để lo miếng ăn và lo cho những đứa trẻ được tới trường. Cuộc sống vất vả ấy được chị kể với gương mặt rạng ngời, “ngày nào cũng vậy quen rồi, mấy điều đó bình thường ấy mà”. Chẳng ai nghĩ, những ngày tháng này lại mang tới sự yên bình mà chị từng ao ước suốt nhiều năm.

Đôi khi, đêm xuống, khi con đã ngủ, chị ngồi lặng thinh nơi góc bếp, để mặc cho ký ức ùa về. Có những chuyện tưởng chừng như đã lùi xa, nhưng vết thương vẫn nằm lại đâu đó, âm ỉ trong lòng.

Cuộc đời chị Hạnh là một chặng đường gập ghềnh, trắc trở với những năm tháng thiếu vắng tình thương. Ba mẹ ly thân từ khi còn nhỏ, mỗi người đều có cho mình một cuộc sống riêng, người có gia đình mới, người bận bịu với công việc. Sự quan tâm, hỏi han và trách nhiệm dần được thay thế bằng việc chu cấp mỗi tháng.

Với một đứa trẻ đang tuổi lớn đầy ắp sự tò mò, những khoảng trống trong lòng dường như dễ được lấp đầy nhất bằng niềm vui và cảm giác được “thuộc về” trong những cuộc chơi cùng bạn bè. “Mình con nít, lúc đó chỉ nghĩ thử một lần cho biết, đâu có nghĩ là sẽ ghiền. Cảm giác hút thuốc như thế là ghê gớm lắm”.

Những năm 90, heroin tràn lan ở khắp nơi, nhưng thông tin về nó thì gần như mù mịt. Mọi chuyện bắt đầu chỉ là tò mò, rồi dần dần vượt ra khỏi tầm kiểm soát.
“Mới đầu, mình không thấy có ảnh hưởng gì đến sức khỏe, nhưng đến lúc không sử dụng nữa thấy buồn ngủ, ngáp nhiều, người như bị mệt, bị sốt, khi sử dụng vào lại thấy tỉnh. Đến lúc đó mình biết là ghiền rồi.”



“Mình đi cai rất nhiều lần, nhưng cứ mỗi lần cai là vật vã, đau đớn lắm. Chị không ăn uống được, ốm nhom ốm nhách. Ba mẹ chị khi biết chuyện thì chỉ nói ‘Tao cho mày tiền, mày đừng làm phiền, làm ảnh hưởng gì đến người khác’. Lúc ấy chị biết mình không có chỗ dựa, và mình cũng chẳng cần ai hết”.

Thế nhưng, sâu trong chị, cảm giác khao khát tình thương, có người bên cạnh để lắng nghe và chia sẻ luôn hiện hữu.

Vào năm 2000, khi mới 19 tuổi, chị Hạnh đã kết hôn cùng người chồng đầu tiên. Nhưng cuộc hôn nhân nhanh chóng tan vỡ khi chị đi cai nghiện trong suốt sáu năm. Khoảng thời gian tăm tối không đáng sợ bởi những đau đớn, vật vã khi cai nghiện, mà là cảm giác cô đơn, trống rỗng khi không có ai chờ đón, không có nơi để trở về.



“Cứ mỗi lần sợ hãi, chán nản chị lại tìm đến chất. Trong đầu lúc ấy chỉ muốn buông xuôi” Vòng quay cứ luẩn quẩn, cai nghiện, rồi tái nghiện. Chị hoàn toàn đơn độc trên con đường phục hồi.

Năm 2006, chị gặp gỡ và về chung một nhà với người chồng thứ hai, người có với chị ba mặt con, cũng là người được chị đặt trọn hy vọng về một cuộc sống đổi thay. Bước ngoặt đầu tiên diễn ra vào năm 2012, khi chị biết đang mang thai đứa con đầu lòng. Việc trở thành một người mẹ là động lực khiến chị nhìn lại chính mình, và lần đầu tiên có một lý do rõ ràng để thay đổi.

Cùng chồng, chị Hạnh quyết định đi đăng ký điều trị Methadone để thoát khỏi sự lệ thuộc vào thuốc phiện. Cứ ngỡ đó chính là bến đỗ bình yên của chị Hạnh, nơi chị bắt đầu lại từ đầu cùng với gia đình mới. Thế nhưng, những thử thách và ràng buộc vô hình từ gia đình, từ người bạn đời có cùng quá khứ khiến hành trình tìm kiếm bình yên của chị vẫn còn nhiều lắm gian truân.

Gia đình hiện tại từng là tất cả niềm hy vọng và tình thương mà chị Hạnh gửi gắm để bù đắp cho tuổi thơ nhiều thiếu vắng. Thế nhưng, chồng chị, người chị từng tin sẽ cùng mình làm lại cuộc đời, lại không mang đến cho chị một mái nhà bình yên.
Sau vài năm điều trị Methadone, anh tái nghiện. Tiền bạc làm ra cũng cuốn đi theo những cuộc chơi, khiến mọi gánh nặng trong gia đình đổ dồn lên vai chị.
Hai vợ chồng sống chung với mẹ chồng, một người phụ nữ đã lớn tuổi và thần trí không còn minh mẫn. Không khí trong nhà luôn âm ỉ những mâu thuẫn không tên.

“Có những đêm chị đi làm về muộn, chị không dám mở cửa vì sợ mẹ chồng thức giấc, ngồi đợi ở ngoài công viên cả đêm đến 6h30 sáng mới dám vào nhà. Hôm nào mưa bão cũng ngồi ngoài đường, ngồi công viên ngủ vì sợ phiền đến mẹ chồng”

Cuộc sống càng trở nên chật vật khi đứa con thứ hai và thứ ba lần lượt ra đời. Không đảm nhận được một công việc toàn thời gian, chị Hạnh nhận việc ai thuê gì làm nấy vừa để trang trải cuộc sống, vừa có thời gian lo cho con. Nhưng nỗ lực ấy lại trở thành cái cớ cho sự chì chiết, khi với mẹ chồng và cả chồng chị - người mà chị từng coi như chỗ dựa, rằng đồng tiền quan trọng hơn tất thảy, “ai làm ra tiền, thì người ấy mới có tiếng nói”.

“Ở nhà chồng chị rất rộng, nhưng không gian dành cho mấy mẹ con chỉ là một tấm phản nhỏ và một cái võng để ngủ qua ngày. Đồ đạc của mấy mẹ con phải để ngoài hẻm chứ không được mang vào nhà. Mỗi sáng chị phải dậy sớm để dọn dẹp, mấy đứa nhỏ dù không phải đi học cũng không được ngủ muộn để mẹ xếp gọn đồ đạc để không phiền tới bà nội”



“Mấy đứa học bài cũng chỉ có cái bàn nhựa thấp vừa là bàn ăn, vừa là bàn học. Nhiều lúc tụi nhỏ co ro ngồi học hoặc nằm dài trên phản, thấy tội tụi nhỏ kinh khủng, chỉ ước có một căn phòng riêng cho chúng. Những ý nghĩ đó khiến mình bực bội, bức bối và hối hận vô cùng”.

Sự mâu thuẫn giữa chị Hạnh và mẹ chồng ngày một sâu, còn người chồng thì dần trở nên xa cách, không còn quan tâm hay che chở cho gia đình. Không khí trong nhà lúc nào cũng căng như sợi dây đàn. Những lời chì chiết, nghi kỵ, những tiếng cãi vã lặp lại gần như mỗi ngày, và đôi khi là cả những trận đòn roi.

Nhưng chị Hạnh vẫn cố gắng gồng gánh ngày qua ngày. “Mình cố gắng vì con. Mình dư sức ra ngoài tìm được một chỗ chăn ấm nệm êm, nhưng mình phải ở cạnh con, bảo vệ nó, chứ đi rồi ở nhà nó bị đánh đòn, chửi bới”

“Tụi nhỏ không đáng phải sống trong một môi trường như vậy, nghe người lớn chửi bới, mắng nhiếc nhau suốt ngày. Mẹ chồng chị đánh chị, tụi nó nhào vô can rồi khóc ré”.

Giấc mơ về một gia đình ấm êm, tưởng chừng giản đơn, lại thật mong manh và xa vời. Những cảm xúc tiêu cực, sự bức bối dồn nén qua ngày, không có nơi sẻ chia, cứ như giọt nước tràn ly, giống  như cơn sóng ngầm nhấn chìm mọi nỗ lực và hy vọng.

Cuối năm 2024, chồng chị Hạnh phải đi trả án vì sử dụng chất. Từ đó, gánh nặng thêm chồng chất lên vai người mẹ ba con. Một mình chị phải xoay xở đủ nghề để trang trải cuộc sống, ai thuê gì làm nấy, từ dọn dẹp, giặt giũ đến phụ việc theo giờ. Mức lương ít ỏi, chỉ vỏn vẹn 3,5 triệu đồng mỗi tháng mà phải lo toan đủ loại chi phí: tiền ăn, tiền điện, nước, học hành, chi phí Methadone,... Mỗi ngày đi qua, không chỉ là nỗi lo cơm áo, mà còn là cảm giác bức bối, tủi thân âm ỉ như một vết thương chẳng bao giờ lành.

“Mình cũng ăn ở thiện lương, không hại ai, không ảnh hưởng đến ai nhưng sao mình khổ quá vậy, sao nhiều bi kịch ập đến với mình vậy. Đã có những lúc bế tắc, mình dẫn 2 đứa nhỏ ra cầu và đã định nhảy xuống, nhưng rồi hai đứa nhỏ với tay mình lại.”



Trong những thời điểm tuyệt vọng nhất, chị tìm đến ma túy đá như một liều thuốc cho tâm hồn. “Khi bế tắc quá, chị đã tìm đến đá. Chị thấy bất lực lắm, chỉ khi dùng đá mới thấy thoát khỏi cái khổ dù chỉ trong thời gian ngắn thôi. Có những lúc cảm tưởng nếu không có nó chị sẽ chết mất, không còn tiếp tục được nữa.”

“Lần đầu sử dụng đá, chị nằm ba ngày trời không dậy nổi, còn định viết những lời trăn trối cuối cùng cho các con. Nhưng những lần sau, mình thấy tỉnh táo và làm được rất nhiều việc, có thể túc tắc dọn hết nguyên một căn nhà trong vòng một ngày. Những lúc sử dụng, nhắm mắt là thấy hiện lên cảnh nọ, cảnh kia nhưng cảnh nào cũng đẹp. Giống như có một lối thoát tạm thời giữa những bế tắc làm mình ngạt thở”.

“Nó giống như người bạn lắng nghe mình vậy, không hỏi han, không phán xét. Giờ bỏ nó đi thì đâu còn ai chia sẻ nữa”. Chị Hạnh kể lại những ngày tháng ấy bằng giọng bình thản, như thể mọi chuyện vốn dĩ phải vậy. Nhưng trong từng lời chia sẻ là nỗi cô đơn của một người đã dần đánh mất sợi dây kết nối với mọi thứ xung quanh, với cộng đồng, với gia đình, và với chính bản thân.

Đầu năm 2025, chị được kết nối đến văn phòng nhóm The Gate – nhóm cộng đồng phối hợp cùng SCDI trong triển khai hoạt động giảm hại sử dụng chất, dự phòng HIV tại TP. Hồ Chí Minh. Ở đó, chị Hạnh bắt đầu tham gia vào những hoạt động mới: học được cách bảo vệ bản thân, tham gia vào những buổi tư vấn, trị liệu nghệ thuật, được hỗ trợ điều trị sức khỏe tâm thần và kết nối đến bác sĩ để được hướng dẫn sử dụng thuốc phù hợp. Và cũng tại đây, lần đầu tiên sau nhiều năm, chị tìm thấy sự lắng nghe, quan tâm từ những người tưởng chừng xa lạ.

“Có thể là nhờ thuốc, cũng có thể là có người chịu ngồi nghe mình kể, kể cả những câu chuyện rất cá nhân thôi. Mình cảm thấy được an ủi, thấy nhẹ nhõm hơn”.

Không chỉ tham gia các hoạt động tại nhóm, các thành viên SCDI tại văn phòng TP. Hồ Chí Minh cũng thường xuyên ghé thăm nhà hỏi thăm bốn mẹ con, với những phần quà từ phần cơm, suất bánh. Những điều tưởng chừng nhỏ bé ấy lại là những sợi chỉ đầu tiên, nối lại sợi dây kết nối đã đứt đoạn bấy lâu. Và cũng từ đó, sự thay đổi bắt đầu len lỏi vào từng ngóc ngách trong cuộc sống của chị.



“Nếu như trước kia mệt mỏi hay bế tắc, mình phản ứng rất tiêu cực, la lối om sòm. Nhưng bây giờ, mình gặp điều gì không như ý như mẹ chồng nói những lời khó nghe, mình lấy xe đi vòng vòng thành phố hoặc đưa tụi nhỏ đi chơi. Thỉnh thoảng thèm ly trà sữa, mua cho tụi nó mà mình cũng thèm, chị mua mỗi đứa một ly rồi mình uống chung với tụi nó… (cười)”

“Mình cũng nhìn con mình lớn lên từng ngày mà sống, mà thay đổi. Nếu gia đình lúc nào cũng thế này, bạn bè con mình sẽ nói này nói nọ, về việc ba mẹ nó nghiện, ba đánh mẹ nó suốt… Mình không muốn để lại trong lòng con hình ảnh méo mó về ba mẹ, rồi dần dần xa lánh các con. Điều ấy ảnh hưởng đến tương lai mai sau, đến ước mơ của chúng”

Giờ đây, mỗi ngày trôi qua với chị là một món quà nhỏ bé nhưng quý giá. Buổi sáng, chị dậy sớm lo cho con đi học, đi uống Methadone. Tối đến, bốn mẹ con quây quần bên chiếc bàn nhựa thấp, vừa là bàn ăn, vừa là bàn học, đầy ắp tiếng cười.

Tại thời điểm này, chị Hạnh nói về quá khứ bằng giọng điệu nhẹ nhõm và đôi mắt rạng rỡ. Không còn oán trách, không còn hối hận, chỉ còn sự bình thản của một người đã đi qua bão giông và học được cách đứng vững. Dù trong những thời điểm khó khăn, tăm tối nhất, người phụ nữ kiên cường ấy vẫn nuôi dưỡng trong mình niềm hy vọng cho sự đổi thay.


 “Mình tự hào vì mình từ bỏ được chất, và không gục ngã để có thể lo cho con, bảo vệ cho con của mình. Niềm hãnh diện nhỏ xíu vậy thôi. Nhưng nó giúp mình tin rằng mình làm được.”

“Mình không biết sau này khi chồng về mọi thứ có tốt đẹp hơn không. Nhưng mình sẽ cố gắng đi làm và lo cho mấy đứa con một mái ấm nhỏ”. Đó là một nơi thực sự là nhà:  có tiếng cười, có sự bình yên, và có kết nối, điều từng giản đơn lại trở thành cội rễ cho tất cả những điều tốt đẹp nhất trong cuộc đời.

---

Khi nhìn sâu hơn vào câu chuyện đằng sau mỗi người sử dụng chất, nơi những yếu tố tâm lý, xã hội và môi trường đan xen, việc sử dụng không đơn thuần xuất phát từ sự buông thả hay thiếu nghị lực, mà là hệ quả của ràng buộc những tổn thương, bế tắc, mất mát, và cả sự cô lập kéo dài, là cách con người tìm kiếm một lối thoát khi mọi cánh cửa khác dường như đã khép lại.

Sự phục hồi không đến từ phán xét hay áp lực, mà được tạo nên từ sự cảm thông, lắng nghe, hỗ trợ y tế và hỗ trợ xã hội phù hợp. Khi được tạo động lực và môi trường để phát huy sức mạnh nội tại, mỗi người tự mình bước ra khỏi bóng tối, tìm lại sự kết nối và chính bản thân và gieo mầm cho sự đổi thay thật sự.