Nhằm xây dựng luật chuyển đổi giới tính hướng đến cách giải quyết nhân văn giúp cho cộng đồng người chuyển giới có thể thực hiện quyền của mình và được pháp luật bảo vệ, ngày 12/5/2017, tại Nhà khách Trung ương số 8 Chu Văn An, Hà Nội đã diễn ra Hội thảo về Tham vấn ý kiến cộng đồng với dự thảo báo cáo đánh giá tác động chính sách của dự án Luật Chuyển đổi giới tính. Hội thảo do Vụ Pháp chế - Bộ Y tế, Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (iSEE) tổ chức, với nhiều đại biểu tham dự từ Mạng lưới Người chuyển giới Việt Nam VNTG.
Trước tình trạng những khó khăn cũng như chi phí đắt đỏ trong việc chăm sóc sức khỏe và phẫu thuật chuyển đổi giới tính do chưa được pháp luật quy định, dự thảo Luật Chuyển đổi giới tính được thực hiện nhằm tạo môi trường, khuôn khổ pháp lý thống nhất, đồng bộ, minh bạch để người chuyển giới thực hiện quyền của mình, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của họ, đồng thời hạn chế tối đa phát sinh các xung đột pháp luật hiện có tại Việt Nam.
Mở đầu Hội thảo, Ths. Đinh Thị Thu Thuỷ - Chuyên viên Vụ Pháp chế - Bộ Y Tế, Thư ký tổ biên soạn Luật Chuyển đổi giới tính, đã trình bày báo cáo đánh giá tác động chính sách của Luật Chuyển đổi giới tính nhằm xem xét tới các tác động về kinh tế - xã hội, giới, thủ tục hành chính, v.v… của các nhóm chính sách lớn, quan trọng của Luật.
Ảnh: Đóng góp của thành viên Ban điều hành VNTG
Các nhóm chính sách đã được đưa ra thảo luận bao gồm: các trường hợp công nhận chuyển đổi giới tính; việc thay đổi quyền nhân thân sau khi chuyển đổi; độ tuổi được can thiệp y học; xác định tâm lý người chuyển đổi giới tính; điều kiện đối với cơ sở khám chữa bệnh được can thiệp chuyển đổi giới tính; việc công nhận các can thiệp y tế đã thực hiện chuyển đổi giới tính trước khi Luật có hiệu lực và đặc biệt là việc chi trả chi phí thực hiện chuyển đổi giới tính.
Để được công nhận là người chuyển đổi giới tính, TS. Nguyễn Huy Quang, Vụ trưởng Vụ Pháp Chế - Bộ Y tế cho biết, hiện nay có 3 giải pháp chính:
- Can thiệp nội khoa: đã kiểm tra tâm lý, sử dụng hoóc môn trong một thời gian liên tục (khoảng 02 năm trở lên) thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính;
- Can thiệp nội khoa và ngoại khoa: đã kiểm tra tâm lý, sử dụng hoóc môn trong một thời gian liên tục (khoảng 01 năm trở lên) và đã trải qua phẫu thuật một phần (thay đổi ngực hoặc bộ phận sinh dục) hoặc toàn bộ (phẫu thuật cả ngực và bộ phận sinh dục) được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
- Chỉ cần xác định tâm lý, không cần can thiệp y học: chỉ cần có Bản xác nhận là đã kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) và được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, nộp đơn lên cơ quan có thẩm quyền (có thể là cơ quan tư pháp) ghi rõ nguyện vọng là có mong muốn được xác nhận là người chuyển đổi giới tính thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Các ý kiến từ cộng đồng thiên về giải pháp thứ 2 hoặc 3, nhưng TS. Quang cho biết, để phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội, pháp luật, đạo đức và phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc, trường hợp 1 và 2 khả thi phù hợp với đa số các nước trên thế giới. Đối với các trường hợp không can thiệp gì về mặt y học mà chỉ cần xác định tâm lý sẽ có thể đưa đến trường hợp lợi dụng để trốn tránh nghĩa vụ quân sự, trốn tránh trách nhiệm về mặt pháp lý; hoặc có thể là hệ quả của việc đua đòi, a dua.
Liên quan đến độ tuổi can thiệp y học để CĐGT, đây là điều rất quan trọng vì quyết định này sẽ ảnh hướng đến suốt cuộc đời còn lại của họ. Nhiều ý kiến cho rằng nên quy định người đủ từ 18 tuổi trở lên vì ở độ tuổi này đã có đủ nhận thức để tự quyết về quyền nhân thân, tự chịu trách nhiệm về năng lực hành vi dân sự, phù hợp với Luật Dân sự hiện nay.
Về tình trạng hôn nhân, giải pháp thiên về chọn tình trạng độc thân (chưa kết hôn, đã ly hôn, hoặc góa vợ, góa chồng) nhằm tạo điều kiện cho những người có mong muốn CĐGT thực hiện ước mơ của mình. Theo TS. Quang, đây là điều mang ý nghĩa hết sức nhân văn và Thiên Ân, người chuyển giới tại Sài Gòn, cũng chọn giải pháp trên.
Đối với cơ sở khám chữa bệnh được can thiệp CĐGT, vì hiện nay nhiều cơ sở vì lợi nhuận nên bất chấp và cuối cùng người chuyển giới là người phải gánh chịu hậu qu, do đó cần có chính sách phù hợp để bảo vệ sức khoẻ, tính mạng cho người chuyển giới, việc công nhận các can thiệp y tế đã thực hiện CĐGT trước ngày Luật CĐGT có hiệu lực cũng cần được xem xét kỹ lưỡng.
“Can thiệp y học để chuyển đổi giới tính bao gồm sử dụng hormones, phẫu thuật ngực, sinh dục thì ở các mức độ khác nhau với can thiệp nội khoa thì 1 số cơ sở thực hiện được, phẫu thuật thì yêu cầu khác và phức tạp hơn dẫn đến điều kiện khác nhau đối với các cơ sở. Sau khi phẫu thuật, việc sử dụng hormones mang tính chất duy trì thì điều kiện đối với các cơ sở sẽ giảm đi.” Ts. Nguyễn Huy Quang (Vụ trưởng Vụ Pháp Chế - Bộ Y tế)
“Điều trị ngoại khoa có nhiều kỹ thuật chuyên sâu, nếu dễ dãi qúa sẽ ảnh hưởng đến hình thể và chức năng các bộ phận và không đảm bảo về chất lượng. Nếu làm đi làm lại, sửa thì sẽ vô cùng khó khăn về mặt sức khoẻ, gánh nặng kinh tế vì thế nếu đi làm dễ dãi thì chính các bạn sẽ thiệt thòi.” (BS. Quang – BV Việt Đức)
Về việc chi trả chi phí thực hiện chuyển đổi giới tính, câu hỏi được đặt ra là có coi người cần CĐGT là người bệnh không, để bảo hiểm y tế có thể hỗ trợ một phần chi phí, do chi phí thực hiện phẫu thuật rất cao: hormone thay đổi giới tính theo đường tiêm hay uống mỗi năm tiêu tốn khoảng từ 1-17 triệu đồng/người. Người có mong muốn được chuyển giới phải chi trả kinh phí khoảng 4.000-5.000 USD (khoảng 90-110 triệu đồng), thậm chí là từ 30.000-35.000 USD (khoảng hơn 700 triệu đồng) cho một cuộc phẫu thuật chuyển đổi giới tính. Người chuyển giới chỉ chiếm 0,1 – 0,5% dân số, và số người thực sự mong muốn và đủ điều kiện chuyển đổi giới tính sẽ còn ít hơn. Nhưng do người chuyển giới còn chịu sự kỳ thị nên họ khó tiếp cận được công việc tốt và kinh tế ổn định để gánh chi phí thực hiện phẫu thuật. Theo TS. Quang, cộng đồng LGBT, người CĐGT là những người hoàn toàn bình thường, không thể coi họ là người bệnh. Phương án của TS. là có thể sử dụng một cơ chế tài chính khác với BHYT như vận động cho Quỹ hỗ trợ cho người chuyển giới để chi trả các chi phí, do chuyển giới không phải là bệnh nên việc đưa các chi phí can thiệp nào vào BHYT sẽ nhiều khó khăn do Luật BHYT đã có quy định rõ ràng về đối tượng và danh mục chi trả.
Ảnh: TS. Nguyễn Huy Quang, Vụ trưởng Vụ Pháp Chế - Bộ Y tế phát biểu tại Hội thảo
Các thành viên Ban điều hành mạng lưới VNTG đã có những ý kiến đóng góp hết sức tâm huyết, chân thành cho từng nhóm chính sách cũng như chia sẻ những khó khăn trong việc tìm cơ sở phẫu thuật và điều trị phù hợp tại Việt Nam do chưa có hành lang pháp lý. Họ cũng đưa ra các phương án phù hợp để giải quyết các khúc mắc trong mỗi nhóm chính sách nêu trên, giúp buổi tham vấn phát huy hiệu quả. Các bên tham dự từ văn phòng quốc hội cũng đã có cảm nhận và ấn tượng tốt về cộng đồng, ủng hộ việc khẩn trương xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính. Theo cô Thanh Trà – Uỷ ban các vấn đề xã hội, Quốc hội, Việt Nam đã thể hiện sự tiến bộ khi là 1 trong 61 nước trên thế giới đã thông qua việc xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính, nhưng cần đáp ứng một số điều kiện nhất định để đảm bảo về tính khả thi và phù hợp của luật với điều kiện kinh tế - xã hội – văn hoá của Việt Nam.
Ảnh: Đại biểu tham dự Hội thảo
Dự kiến cuối năm 2017 dự thảo Luật sẽ được trình sang Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ và Quốc hội để xem xét đưa vào chương trình làm Luật của Quốc hội. Dự kiến cuối năm 2019, đầu năm 2020 dự thảo sẽ được thông qua. Sau khi Quốc hội đã đưa vào chương trình thì Việt Nam sẽ xây dựng dự thảo chi tiết Luật Chuyển đổi giới tính.
Vân Anh
