Ngày 17/5/2017, tại Khách sạn Luxury, 24 Trần Phú, Nha Trang, Khánh Hòa đã diễn ra Hội thảo đối thoại chính sách liên quan đến HIV, ma túy và mại dâm tại Nha Trang, đây là sự kiện tại miền Trung, nối tiếp sự kiện tại phía Bắc (Hà Nội) và phía Nam (TP. HCM) (xem bài viết)
Đại biểu tham dự gồm ông Đặng Thuần Phong, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban các vấn đề xã hội của Quốc hội, đại diện từ Cục Phòng chống tệ nạn xã hội (DSEP), Cục phòng chống HIV/AIDS (VAAC), đại diện SCDI và các đại biểu quốc hội tỉnh Lạng Sơn, Quảng Ngãi và đại diện các nhóm cộng đồng như Bồ Công Anh, Chúng tôi là phụ nữ, Sắc màu biển, Hoa Nắng, Lá Đỏ.
Tại đây các cộng đồng đã đóng góp tiếng nói của mình. Vấn đề nổi bật trong cộng đồng người sử dụng ma túy và người có HIV là tình trạng phân biệt đối xử vẫn tồn tại tại bệnh viện, khó khăn trong việc vay vốn, hoàn lương, làm giấy tờ, khó khăn đối với bệnh nhân không có Bảo hiểm y tế (BHYT) cũng như đã mua BHYT. Do sợ mua BHYT vì lo ngại lộ thông tin, nên có nhiều khách hàng bỏ trị. Khách hàng có HIV bị gây khó khăn, nhiều ca không được điều trị ngay mà bị yêu cầu xét nghiệm với chi phí cao, khiến cộng đồng không có tiền để làm xét nghiệm sẽ bỏ trị và mất dấu, và nếu mất dấu thì khả năng lây nhiễm cho người khác sẽ rất cao. Trường hợp không được nhận thuốc điều trị, bảo hiểm y tế hết hạn, khó mua… cũng được phản ánh.
“Hơn 90% người sử dụng ma túy không có việc làm, nhiều người không biết về các chính sách hỗ trợ của nhà nước. Những người ở trại về không được làm giấy tờ tùy thân, không được đăng ký điều trị ARV và Methadone.”
Trần Duy Khánh (Nhóm Bồ Công Anh)
Cộng đồng chuyển giới gặp nhiều rào cản từ sự kỳ thị từ cộng đồng; dẫn đến khó khăn khi xin việc làm, vì vậy họ chủ yếu làm các công việc tạm bợ, bấp bênh như bán dâm, hát lô tô, và hành vi này lại dẫn đến gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV. Ngoài ra, theo báo cáo từ cộng đồng MSM-TG, ma túy đá được sử dụng thường xuyên, có thể dẫn đến quan hệ tình dục không an toàn. Giữa 2016 tới giờ, tỷ lệ dương tính của nhóm MSM-TG có xu hướng tăng dần, cần một giải pháp dự phòng lây nhiễm cho cộng đồng này.
Trong cộng đồng người bán dâm, chị em hành nghề trên đường phố tuy không còn bị bắt và phạt vô cớ nữa nhưng vẫn gặp nhiều vấn đề do không có giấy tờ, đi làm thường thuê xe nên khi bị giữ thường phải trả tiền xe cho chủ xe; nạn thu tiền vô lý khi hành nghề vẫn tồn tại, tuy theo chính sách, người bán dâm hoàn lương được vay vốn nhưng khi nộp đơn, họ thường không được vay, nhiều trường hợp bạo lực với người bán dâm vẫn chưa được phường giải quyết...
Các đại biểu từ PAC, VAAC, DSEP đã tích cực đón nhận ý kiến từ cộng đồng. Ông Đặng Thuần Phong đã khái quát về các vấn đề của cộng đồng như sau:
Về giấy tờ tùy thân và các rào cản về BHYT: cơ quan sẽ nghiên cứu về phương án hỗ trợ mua BHYT cho các đối tượng không có giấy tờ tùy thân. Chưa có BHYT đối với người nghiện mà mới có BHYT cho người có H, tuy nhiên luật BHYT là bảo hiểm y tế toàn dân. Người sử dụng ma túy (NSDMT) bây giờ không còn bị coi là tệ nạn xã hội mà đã là người bệnh, cần có BHYT nên chính sách sắp tới sẽ cần sửa lại. Người nghiện đã chuyển hướng thì chính sách cũng phải chuyển hướng theo. Về việc tiếp cận dịch vụ giảm hại: mua BHYT theo hộ gia đình sẽ khó khăn vì đối với nhiều người không có nơi cư trú thì sẽ không thể đăng ký hộ gia đình để mua BHYT, do đó cần điều chỉnh. Về việc liên thông khám chữa bệnh ARV: nhiều người mua ở tỉnh nhưng bị bắt buộc về xã sẽ có thể phát sinh nhiều bất cập cần xem xét. Xung quanh chính sách hỗ trợ: tuy có chính sách nhưng thụ hưởng chưa nhiều do các rào cản về thủ tục, ngoài ra tâm lý mặc cảm cũng khiến bệnh nhân chưa nhận được hỗ trợ. Việc hỗ trợ kinh phí xét nghiệm là một thách thức đặt ra cho nhà nước, và cần tính toán giải pháp thỏa đáng, không những cần sự vào cuộc của Nhà nước mà còn người trong cuộc và gia đình họ. Phương án cho phép nhóm đồng đẳng giúp cho khách hàng cũng sẽ được ghi nhận để đưa vào nghiên cứu.
Đối với thách thức trong việc vay vốn, hoàn lương: tuy chính sách đã có, nguồn vốn tập trung lớn nhưng giải ngân vẫn chưa được bao nhiêu. Do đó đây là vấn đề Nhà nước cần điều chỉnh, nhất là trong cách tạo việc làm sinh kế, và cần tiếp tục hoàn thiện hàng loạt các thủ tục khác. Thủ tục cho vay vốn ở xã, phường hiện nay còn gặp nhiều khó khăn nên chưa tiếp cận được nguồn vốn, còn giải ngân chậm, ngoài ra cần hành động để gỡ bỏ các thủ tục do xã phường đặt ra, gây khó khăn cho người vay vốn, và điều chỉnh chính sách nếu cần. Cần chỉ đạo thay đổi sự hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng: Việc bảo kê, bóc lột , xử phạt người mại dâm là vấn đề tác nghiệp của công an ở cấp cơ sở cần xem xét và tìm cách cải thiện sao cho đúng.
Trong các cộng đồng đích, theo ông Phong, “Sự kỳ thị phân biệt đối xử còn lớn, chúng ta vận động để xã hội thay đổi nhận thức và hành vi nhưng chính chúng ta cũng phải thay đổi để cảm thông chia sẻ. Chính các bạn cũng cần vượt qua chính mình thay đổi để xã hội hiểu hơn.” Các đại biểu đã ghi nhận vấn đề bất cập của người chuyển giới trong cuộc sống và nguy cơ lây nhiễm HIV và sẽ cân nhắc trong việc xây dựng chính sách về Người chuyển giới. (xem bài viết)
Về khả năng lây truyền HIV cao trong các nhóm KP, đặc biệt là MSM: cần đẩy mạnh truyền thông trong cộng đồng. Việc thu phí điều trị methadone MMT cũng là vấn đề cần bàn thêm với nhiều quan điểm đang tranh cãi.
Trước đó, ngày 16/5/2017, đã diễn ra thảo luận về các vấn đề cộng đồng đang gặp phải liên quan tới ma túy, mại dâm và HIV để chuẩn bị cho hội thảo đối thoại chính sách ngày 17/5/2017, với sự tham gia của TS. Nguyễn Hoài Hương, Phó Giám đốc SCDI và chị Nguyễn Thị Kim Dung, quản lý chương trình Mạng lưới tại SCDI, cùng đại diện các nhóm cộng đồng nêu trên.
Vân Anh
